Pembayaran di dalam perkahwinan yang dikenali sebagai brideprice merupakan lumrah yang menjadi amalan masyarakat di Asia Tengah dan Caucasus terutamanya bagi mereka yang tinggal di desa. Di Turkmenistan, brideprice ini biasanya terdiri daripada haiwan, wang dan barangan yang diberi oleh bapa pengantin lelaki kepada bapa pengantin perempuan sebelum hari perkahwinan. Selain itu terdapat juga beberapa pembayaran yang dikenali sebagai dowry yang mesti dibayar dari pihak perempuan keluarga lelaki kepada pengantin perempuan dan dari keluarga pengantin perempuan kepada pengantin tersebut. Di Kazakhstan, pembayaran ini lebih dikenali sebagai kalym merupakan hadiah berbentuk binatang ternakan dan ianya hanya boleh diwarisi oleh anak hasil daripada perkahwinan tersebut. Begitu juga di Turki, baslik dibayar oleh bapa pengantin lelaki kepada bapa pengantin perempuan. Walaupun pembayaran brideprice dan dowry ini telah diharamkan dan tidak dianggap sah di sisi undang-undang ia tetap diamalkan dikalangan penduduk luar bandar dan ia dinilai mengikut rupa paras dan kekayaan keluarga wanita .
Syariat sememangnya telah menetapkan bahawa mahar wajib di bayar apabila terjadinya perkahwinan yang sah. Dikalangan orang Asia di Afrika Timur dan Afrika Tengah ini, mahar dianggap sebagai elemen yang penting dalam perkahwinan dan mahar ini juga dilihat sebagai pengurusan awal hak nafkah isteri terutamanya jika berlaku perceraian. Di Tanzania, terdapat dua jenis pembayaran yang perlu dibayar oleh pihak lelaki. Pertama adalah bayaran mahar menurut Islam iaitu mahr, dan pembayaran kedua lebih kepada pembayaran adat brideprice yang mesti diberi kepada keluarga pihak perempuan tetapi jika pengantin lelaki terdiri daripada golongan agamawan dan warak, maka pembayaran adat ini tidak diperlukan. Pembayaran adat ini turut diaplikasi dalam perkahwinan orang Kristian di Rwanda Brundi tetapi ia sedikit berbeza kerana pengantin lelaki perlu membayar brideprice kepada penjaganya sendiri .
Pertunangan dan adat perkahwinan di negara Timur Tengah adalah berbeza mengikut tempat, tahap pendidikan dan status sosial. Kebiasaannya kaum wanita memainkan peranan penting dalam mencari jodoh untuk anak-anak dan kaun lelaki yang paling tua lebih akan pula biasanya akan menetukan mahar, pakaian, barang kemas dan hadiah-hadiah yang akan diberikan oleh kedua-dua belah pihak. Dikalangan orang Islam, mereka mempunyai tiga jenis pembayaran perkahwinan yang berbeza :
1) Jahaz (hadiah kepada pengantin perempuan yang diberikan oleh bapanya) atau mahr (yang diberikan oleh keluarga mentua);
2) Shirbaha (wang tunai yang diberi oleh pengantin lelaki kepada bapa perempuan untuk menyediakan jahaz) – kebanyakkan diamalkan di Iran
3) mahar mengikut tradisi islam .
Krisis ekonomi dan politik di Timur Tengah ini banyak mempengaruhi mahar. Sebagai contoh pada tahun 1988, gelombang Intifada ketika itu menyebabkan kadar mahar dikalangan warga Palsetin menurun 10-25 peratus. Di Oman, walaupun limitasi kadar mahar telah ditentukan, namun ianya sering diabaikan . Konsep jahaz ini pada asalnya dianggap sebagai suatu pemberian adat dan dianggap sebagai suatu refleksi perasaan ibu bapa yang mahu memastikam keselamatan dan keselesaan anak mereka. Namun semakin lama praktik ini menimbulkan impak yang negatif apabila ia menjadi satu tuntutan yang tinggi oleh masyarakat .
Di Afrika Utara seperti di Algeria, kebiasaannya seorang wanita akan menerima bayaran perkahwinan atau brideprice dan ianya menjadi hak milik isteri terutamanya apabila berlaku perceraian dan praktik amalan ini berbeza sekali di Mesir apabila berlaku perceraian, isteri mesti memulangkan kembali bayaran tersebut. Di Morocco pula, wanita akan menerima brideprice bergantung kepada status sosialnya di dalam komuniti masyarakat. Biasanya wanita dari kelas atasan akan menerima bayaran perkahwinan, tetapi bagi wanita dari kelas bawahan dan yang tinggal di luar bandar, selalunya mereka langsung tidak menerima apa-apa pembayaran perkahwinan pada. Tetapi bagi di satu Bandar Berber, masyarakat di situ mengiktiraf brideprice sebagai satu keperluan dan tiada perkahwinan yang berlangsung tanpanya. Di Libya, amalan bayaran perkahwinan adalah seperti yang dianjurkan oleh Islam di mana ia menjadi sebahagian daripada keperluan dalam perkahwinan. Personal Status Code 1956 Tunisia telah memperuntukkan bahawa pembayaran dowry tetap dikekalkan sebagai satu komponen wajib dalam perkahwinan yang sah dan suami tidak mempunyai hak untuk menuntut kembali mahar samada sebelum atau selepas perkahwinan .
Di Afrika Selatan, pembayaran mahar menurut Islam dan amalan pembayaran adat iaitu labola telah diharamkan. Bagaimanapun penguatkuasaan undang-undang ini masih lemah dan kedua-dua pembayaran ini masih dilakukan tanpa ada sekatan. Perbezaan pandangan terhadap kedua-dua pembayaran ini dapat dilihat apabila golongan matrilineal di Afrika Selatan menerima mahar dan hantaran sebagai satu simbolik sesebuah perkahwinan sebaliknya golongan patrilineal menganggapnya sebagai satu kemestian terutamanya amalan labola .
Adat perkawinan Muslim di negara-negara seperti India, Bangladesh dan Pakistan yang mewajibkan pihak perempuan membayar hantaran kepada pihak lelaki (dowry) bertentangan dengan syarak kerana seharusnya pihak lelaki wajib memberikan mahar kepada pihak perempuan. Walaupun akta Dowry Prohibition diwujudkan pada 1961 di India yang mengharamkan pembayaran dan penerimaan hantaran, namun amalan ini tetap berlaku dan sekatan terhadapnya dilihat seperti tidak serius. Ekoran dari hal ini, menyebabkan majoriti golongan wanita di negara-negara ini menjadi mangsa keganasan dan kekejaman akibat kegagalan membayar wang hantaran malah di Bangladesh akibat daripada krisis ekonomi, kebayakkan wanita yang berkahwin di usia muda dibunuh kerana kegagalan memenuhi permintaan bayaran hantaran yang melampau . Fenomena ‘Dowry-Death’ ini dikatakan bermula apabila seksyen 304-B kanun keseksaan diperkenalkan rentetan daripada statistik kematian wanita yang semakin meningkan akibat dibakar dan dicederakan akibat daripada kegagalan mereka membayar wang hantaran .
Di Asia Tenggara, praktik kehidupan masyarakat di sini lebih banyak dipengaruhi adat yang turut terkesan dengan tuntutan dunia yang semakin moden. Dalam sebahagian komuniti, pemberian mahr atau maskahwin hanyalah sebagai pelaksanaan formal sepertimana yang dituntut oleh agama. Nilai maskahwin biasanya sedikit dan ia boleh dibayar secara tangguh dan ia tidak dianggap sebagai ‘alat’ untuk menghalang perceraian dan juga tidak menjadi kuasa autoriti suami terhadap isteri. Masyarakat Melayu biasanya menetukan tarikh perkahwinan, jumlah maskahwin dan hantaran semasa berlangsungnya majlis pertunangan .
Di Filipina, adat perkahwinan mengikut masih mengikut tradisi Islam. Kedudukan sosial sesebuah keluarga amat dititik-beratkan dalam menentuka jumlah hantaran yang akan diberikan semasa perkahwinan kelak dan biasanya diberikan kepada keluarga pihak perempuan sebelum hari pernikahan. Bagi masyarakat Minangkabau pula, kebiasaannya pihak perempuan yang akan mengatur perkahwinan dan mengadakan perbincangan dengan keluarga pihak lelaki. Berhubung soal hantaran, orang Minangkabau akan memberi pihak lelaki hantaran atau hadiah sebelum majlis perkahwinan manakala pihak suami pula akan menyediakan pelbagai alatan perabot untuk bilik yang akan diduduki di rumah keluarga isteri .
Bayaran hantaran atau bridewealth adalah perkara asas dalam perkahwinan bagi kebanyakkan komuniti Afrika Barat samada beragama Islam ataupun tidak. Malah sesebuah perkahwinan tidak dianggap sah selagi wang hantaran tidak dibayar dan diumumkan jumlahnya. Pembayaran ini biasanya mengikut undang-undang penduduk pribumi berbanding pembayaran mahar yang telah diajurkan oleh Islam. Di Nigeria, perbincangan mengenai jumlah hantaran selalunya dimulakan dengan pemberian hadiah dan dari segi penerimaan wang hantaran ini, keluarga pihak perempuan lebih banyak menerimanya berbanding pengantin perempuan.
Rujukan :
1) J.P. Bhatnagar (2000), Law Relating to Womwn and Their Rights, New Delhi : Ashoke Law House
2) Tahir Mahmood (1995), Status of Personal Law in Islamic Countries – History, Texts and Analysis, New Delhi : India and Islamic Research Council
3) Abdullah A. An-Na’im (2002), Islamic Family Law in a Changing World : A Global Resourse Book, London : Zed Books Ltd
